نمایشگاه صنایع دستی حصیربافی گیلان

حصیر بافی یکی از هنرهای دستی اصیلی است که در بافت آن علاوه بر ذوق و هنر، عشق به طبیعت نیز موج می زند.
این هنر از صنایع دستی و خانگی بسیار رایج در استان گیلان است و تولید انواع سبدها و حصیرها در اکثر نقاط این استان رواج دارد . حصیر در اندازه‌ها و شکل‌های مختلف بافته می‌شود و مصارف گوناگون دارد . زنبیل ، کلاه ، سفره ، سبد ، آبکش و زیرداغی حصیری در تمام خانه‌های گیلان وجود دارد . حصیر و سبد تنها جنبه مصرفی ندارند بلکه تعداد قابل توجهی از حصیرها و سبدهایی که در نقاط مختلف گیلان بافته می‌شود و مخصوصاً سبد و حصیرهای رنگی دارای جنبه‌های هنری و تزئینی است. ایران یکی از 16 کشور تولید کننده لوازم حصیری در جهان است
زنان بندرانزلی، غازیان و آب‌کنار در بافت حصیر شهرت خاصی داشته‌اند و حصیرهای این مناطق از مرغوبیت خوبی برخوردار بوده است. در گذشته، این هنر از چنان مرغوبیتی برخوردار بود که برخی از تجار در غازیان بیش از 100 خانوار حصیرباف داشتند و به تولید و بازرگانی این رشته می‌پرداختند. از آنجا که الیاف طبیعی به مرور زمان تجزیه می‌گردد، نمونه‌های قدیمی در دست نمی‌باشد. اما درکتب و مستندات برجای مانده به حصیربافی گیلان اشاره شده است. به عنوان مثال: جی‌گلاک در کتاب سیری در صنایع دستی ایران می‌نویسد: حصیرهای ساخت شمال طرح‌هایی هندسی دارند که از خود بافت نی طبیعی یک رنگ پدید می‌آیند.حصیربافی از جمله صنایع دستی بومی گیلان است، که در تولید آن از مواد اولیه طبیعی استفاده می‌گردد و کلیه مراحل تولید به شیوه کاملا سنتی و توسط زنان انجام می‌شود. رویش انواع گیاهان خودرو با توجه به اقلیم منطقه در کنار مرداب‌ها و آبگیرها سبب پدید آمدن انواع محصولات حصیری از دیرباز تاکنون در گیلان شده است.این گیاهان در اواخر فروردین تا اوایل اردیبهشت ماه شروع به جوانه زدن و در پایان تابستان قبل از برداشت برنج نهایت رشد خود را می‌نمایند. در این زمان عمل برداشت اغلب توسط مردان صورت می‌گیرد. برای بافت زیرانداز حصیری از گیاه" سوف" به‌عنوان پود و از کنف به‌عنوان تار استفاده می‌شود. امروزه از نخ پنبه‌ای نیز به عنوان تار استفاده می‌گردد. این زیرانداز زیبا و هماهنگ با آب و هوای مرطوب خطه گیلان که با دستگاه چوبی سنتی ساده و ابتدایی بافته می‌شود نه تنها در کف اتاق‌ها، بلکه در کنار دیوارها و حتی در سقف خانه‌ها استفاده می‌گردد.
سبد بافی و حصیر بافی به عقیده‌ی بسیاری از محققان ، پس از سنگ تراشی قدیمی‌ترین صنعتی است که انسان با آن آشنایی حاصل کرده است . این صنعت منشاء بسیاری از صنایع دستی دیگر از جمله پارچه بافی ، گلیم بافی ، بامبوبافی ، سفال گری و کوزه گری است . هنگامی که بشر هنوز با صنعت سفال گری آشنا نشده بود وی سبدها را با گل پوشانده در روی آتش می‌پخت تا فلزهایی به دست آورد که کاربردهای مختلفی نظیر نگهداری آب مناسب باشد (( بسیاری از انواع کوزه‌ها و سفالینه‌های روزگاران نوسنگی و مس ، نی‌ها یا ترکه هایی در خود دارند که احتمالاً به جای ریسمان به کار می‌رفته و نشانه آن است که سفال گری اصلاً از فن سبد بافی پدید آمده است . بافتن گلیم و قالی و انواع پارچه‌ها از روی سبد بافی و حصیربافی اقتباس شده است . قدیمی‌ترین نمونه دست باف به حدود 6 هزار سال قبل تعلق دارد ، در حالی که نمونه‌های حصیربافی مکشوفه در آفریقا به پیش از این تاریخ مربوط می‌شود . اگر قبول داشته باشیم که صنعت سفال گری در حدود 10 هزار سال پیش پا به عرصه وجود گذاشته است . سبد بافی و حصیربافی عمومی بیش از این مدت دارند . از سبد در اندازه‌ها و شکل‌های مختلف به عنوان ظرف استفاده می‌شود و حصیر برای پوشاندن کف و سقف به کار می‌رود . در گذشته زیر انداز و کف پوش روستائیان از حصیر بود و امروز هم استفاده از آن در بیشتر روستاهای ایران رواج دارد . حصیرهای ساخت گیلان و سایر نواحی شمال ایران طرح‌های هندسی دارند که از بافت نی طبیعی یک رنگ پدید می‌آیند .
نقل است که گاه، روستاییان بر این عقیده هستند که حصیر بافته را دورتادور خانه به حصار بیرونی بنا تکیه داده تا به دیگران نشان دهند که دختران دم بخت آنها این هنر را به خوبی می‌دانند و به عنوان یکی از امتیازات خانه‌داری، این صنعت دستی را همراه خود به خانه بخت برده و همینطور به فرزندان خود انتقال می‌دهند.
مواد اولیه :
سوف: گیاه سوف یا سیم یا سوم به صورت لوله‌ای با قطر 1 تا 2 سانتی‌متر و گاهی نیز کمتر و به درازای 50/1 تا 70/1 سانتی‌متر و بعضی اوقات به 2 متر هم می‌رسد و به صورت وحشی در مرداب‌ها و آب‌بندان‌ها و چپرها می‌روید. این گیاه، گرد سوزنی و استوانه‌ای توپر و اسفنجی است که رنگ آن در ابتدا سبز و پس از خشک شدن کرم شکلاتی است. برای بافتن حصیر سوف را بریده و جلوی آفتاب به صورت دسته‌ای گذاشته تا خشک شود. دلیل خشک کردن سوف در آفتاب این است که حصیر سفید درآید، در غیر این صورت رنگ حصیر سیاه می‌شود.
لی: لی یا گالی از جمله گیاهانی است، که به خودی خود رشد کرده و نیاز به مراقبت ویژه‌ای ندارد و در کنار مرداب‌ها نیز کنار ساحل به راحتی قابل تهیه است. اوایل فصل تابستان زمان چیدن این گیاه و خشک کردن آن می‌باشد. بهترین محل برای نگهداری گیاه خشک شده لی، در پشت‌بام خانه‌های روستایی است. زیرا گرمای موجود در آن فضا از تغییر رنگ و پوسیدگی الیاف بر اثر رطوبت موجود در هوای گیلان جلوگیری می‌کند .پس از خشک کردن الیاف، رنگ‌های موردنیاز تهیه و برخی الیاف رنگ آمیزی می‌شوند. الیاف مناسب برای بافت، به سه دسته تقسیم می‌شوند: الیاف ریز جهت تهیه ریسه و اتصال نوارها به یکدیگر- الیاف متوسط جهت بافت نوار اولیه و تهیه انواع تولیدات-الیاف درشت برای تهیه بافته‌های داری که از ارزش و ظرافت کمتری در بافت برخوردار است.
کنف: بذر کنف در بهار کاشته می‌شود. وقتی که ساقه و برگ کنف زرد و تخم آن سیاه می‌شود، نشانه رسیدن است. پس از برداشت یکی دو روز در خشکی می‌خوابانند تا پلاس بخورد. بعد آن را مدتی در آب برکه و مرداب می‌خوابانند تا پوست بدهد و آماده پوست‌کشی شود .پس از پوست‌کشی آن را می‌شویند و آویزان می‌کنند تا خشک شود .از تارهای کنفی برای چله‌کشی حصیر استفاده می‌شده است. البته امروزه به علت سختی تهیه کنف اغلب از نخ‌های پنبه‌ای استفاده می‌شود.
در حصیربافی علاوه بر این گیاهان، گاهی از کلوش (ساقه برنج) در تهیه حصیرهای کوچک و کم‌بها و جارو، و از گیاه کولر در حصیرهای دیواربند استفاده می‌شود.
محصولات حصیری گیلان بیشتر با رنگهای روشن بافته و نقوشی که در محصولات حصیری این خطه به کار می‌رود بیشتر هندسی است که معمولا مشابه کنگره های لوزی شکل و یا مربع با رنگهای شاد مانند سبز، قرمز، صورتی، زرد، نارنجی و گاهی نیز قهوه ای هستند.
محصولات حصیری که در گیلان بافته می‌‌شوند از ظرافت و زیبایی بیشتری نسبت به محصولات دیگر استانهای کشور برخوردارند که می تواند به دلیل آب و هوای این منطقه باشد.به لحاظ تنوع محصولات نیز می‌‌توان گفت که در استان گیلان این تنوع بیشتر به چشم می خورد، وجود انواع زیرداغی حصیری، سبد‌ها و دیس های حصیری و انواع مختلف دیگر خود گواه این مطلب است

نمونه کارهای حصیر بافی توسط استاد عزیز سرکار خانم بردباری